Kształtowanie odporności psychicznej dziecka

W życiu każdego dziecka pojawiają się sytuacje trudne. Takimi sytuacjami są na przykład: stres spowodowany przez rozwód, przemoc lub alkoholizm w rodzinie, śmierć kogoś z rodziny, bieda, choroba, brak akceptacji przez rówieśników. Dziecko, które doświadcza takich sytuacji czuje się często samotne, opuszczone, przestraszone i słabe. Czy takie doświadczenia ranią czy wzmacniają dziecko zależy w części od jego odporności.

Odporność jest ważną cechą człowieka, która pomaga mu stawić czoło trudnościom, pokonywać je i wzmacniać swoje siły psychiczne lub przekształcać je za pomocą przeżywanych nieszczęść życiowych. Każdy człowiek staje wobec takich sytuacji, w tej kwestii nie ma wyjątków. Odporność jest podstawową, wrodzoną zdolnością ludzką, rozwijającą się u wszystkich dzieci. Rodzice i inni opiekunowie wspierają jej rozwój za pomocą słów, które wypowiadają, działań, które podejmują i środowiska życia, w jakim dziecko się rozwija, a którego autorami w znacznym stopniu są rodzice. Dorośli, którzy wspierają rozwój odporności, dbają o to, aby dziecko czuło się bezpiecznie w rodzinie czy w szkole. Zachęcają dziecko do niezależności, autonomii, odpowiedzialności, empatii i altruizmu i do pokładania nadziei, okazywania wiary i zaufania w różnych sytuacjach oraz w relacjach z ludźmi. Uczą dziecko, jak komunikować się z innymi, rozwiązywać problemy, radzić sobie z negatywnymi sądami, emocjami i zachowaniami. Dzięki temu dziecko jest coraz bardziej aktywne w rozwijaniu własnej odporności.

Co jeszcze mogą zrobić rodzice, aby rozwijać u dziecka w wieku przedszkolnym odporność na sytuacje trudne:
• okazywać dziecku bezwarunkową miłość i wyrażać ją werbalnie,
• przytulać i głaskać dziecko, aby je uspokoić, zachęcać dziecko do stosowania takich technik jak branie głębokiego oddechu lub liczenie do dziesięciu ułatwiające odzyskanie spokoju przed rozmową o problemach lub nie akceptowanych zachowaniach,
• modelować zachowania świadczące o odporności, gdy dziecko ma do czynienia z problemami interpersonalnymi, konfliktami i nieszczęściem; pokazywać, jak należy zachować się w różnych sytuacjach, modelować odwagę, zaufanie, optymizm i poczucie wartości,
• wymagać przestrzegania reguł i innych form dyscyplinowania, które określają granice zachowania i ich konsekwencje, pozbawiają dziecko przywilejów, nie raniąc jego godności,
• chwalić dziecko za wytrwałość w wykonywanym zadaniu, jak ułożenie układanki, przeczytanie książki oraz za właściwe zachowania, np. posprzątanie zabawek, ekspresję gniewu bez popadania we wściekłość, np. nie rzucanie się na podłogę,
• zachęcać dziecko do samodzielności,
• nadal pomagać dziecku odkrywać i nazywać uczucia własne i innych,
• systematycznie pomagać dziecku w nabywaniu wiedzy na temat własnych cech temperamentalnych np. stopnia nieśmiałości, ostrożności, otwartości, aktywności, jak również cech osób z otoczenia dziecka,
• stopniowo włączać dziecko w różne sytuacje trudne lub przygotowywać do nich, mówiąc o nich, czytając książki, identyfikując czynniki odporności lub dyskutując na temat czynników odporności, które mogą być w takich sytuacjach przydatne,
• zachęcać dziecko do okazywania empatii i troski, uprzejmości i sprawiania przyjemności innym,
• zachęcać dziecko do komunikowania się i rozwiązywania problemów interpersonalnych lub poszukiwania pomocy w poradzeniu sobie z nimi,
• rozmawiać z dzieckiem, dyskutować, dzielić się wrażeniami z całego dnia, pomysłami, obserwacjami, mówić o swoich uczuciach,
• pomagać dziecku brać na siebie odpowiedzialność za własne zachowania i zrozumieć, że jego działania mają określone konsekwencje,
• utrzymywać równowagę między pomocą udzielaną dziecku a zachęcaniem go do niezależności,
• akceptować błędy i porażki dziecka, wskazując jednocześnie drogi dojścia do sukcesu,
• zapewniać dziecku bezpieczeństwo i „podnosić na duchu” w sytuacjach stresowych,
• zachęcać do plastyczności w wyborze różnych czynników odporności w sytuacji trudnej, na przykład poszukiwania pomocy zamiast bezskutecznego polegania na własnych siłach; okazywania empatii zamiast gniewu lub lęku; informowania innych o własnych uczuciach zamiast cierpienia w samotności.

Sposoby, za pomocą których rodzice reagują w różnych sytuacjach, jak pomagają dzieciom na nie reagować, pozwalają na podział rodziców na tych, którzy wspierają rozwój odporności dziecka i tych, którzy ją niszczą lub przekazują niejasne informacje – albo wspierające albo hamujące rozwój odporności dziecka.
 
Literatura:
E. Grotberg: Zwiększanie odporności psychicznej, wzmacnianie sił duchowych, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2000.

Opracowała: Halina Mikołajczak