Rodzaje ruchu przy muzyce i sposoby prowadzenia przez nauczyciela zajęć muzyczno - ruchowych w stosowanych w nauczaniu przedszkolnym.

Ruch jest naturalną potrzebą dziecka, która towarzyszy różnym zabawom najmłodszych. Ruch przy muzyce wpływa w zasadniczy sposób na rozwój ogólny dzieci dlatego właśnie z ruchem powiązanych jest większość zajęć muzycznych  w przedszkolu. Przy doborze materiału i przy podziale dzieci na grupy należy brać pod uwagę wiek oraz psychiczne i fizyczne możliwości dzieci uczestniczących  w zajęciach ruchowych. Czas trwania zajęć również powinien być dostosowany do wieku dzieci: 
Dzieci trzyletnie 10-15 minut
Dzieci czteroletnie 15-20 minut
Dzieci pięcioletnie 20-25 minut
Dzieci sześcioletnie 25-30 minut
W skład ćwiczeń ruchowych wchodzą ćwiczenia na zmianę tempa oraz zmiany metryczne i rytmiczne zachodzące w muzyce. Zabawy zapoznające dzieci z zagadnieniami rytmicznymi i muzycznymi stanowią podstawę zajęć ruchowych i umuzykalniających
Zajęcia muzyczno-ruchowe tworzą różne rodzaje ćwiczeń i zabaw przy muzyce. Ćwiczenia te spełniają wiele funkcji:  rozwijają muzykalność, to znaczy – poczucie rytmu i wrażliwość na wyraz muzyczny. Pomagają przeżyć i zrozumieć miejsce rytmu, koordynując wyobraźnię z wykonaniem. Są środkiem do wyrażania przeżyć muzycznych. Ułatwiają przeżycie muzyki, stanowią najwłaściwszą drogę do rozwijania uzdolnień muzycznych oraz estetycznej wrażliwości dziecka.
Trudno jest określić ruch przy muzyce jako oddzielną formę wychowania muzycznego, można jednak rozróżnić pewne rodzaje zabaw i ćwiczeń ruchowych: zabawy ze śpiewem, opowieści muzyczne, ćwiczenia i zabawy rytmiczne oraz tańce. 
Zabawy ze śpiewem: są to zajęcia ruchowe, z którymi dziecko spotyka się od najmłodszych lat. Są najbardziej komunikatywną i najprostszą formą zabaw, na wyobraźnię dziecka działa bowiem nie tylko muzyka ale i treść słowna. Zabawy te wymagają na ogół pewnego wysiłku fizycznego, dlatego dzieci  w ruchu nie powinny jednocześnie śpiewać. Stosować można podział na mniejsze zespoły, z których jeden śpiewa, a drugi się porusza.
Ze względu na elementy przeważające w danej zabawie wyróżniamy następujące rodzaje zabaw ze śpiewem: 
- zabawy ilustracyjne i inscenizowane 
- zabawy rytmiczne 
- zabawy taneczne 
Omawiając zabawy ilustracyjne, należy pamiętać, że one polegają na przedstawieniu treści piosenki dowolnymi ruchami o charakterze naśladowczym. Dzieci mogą przedstawiać własne pomysły a nauczyciel dyskretnie sugeruje i zachęca dzieci do odpowiedniego ruchu. Elementy ruchu, które ilustrują piosenkę powinny się zmieniać lub rozwijać, można np. wprowadzić zmianę kierunku ruchu, zaproponować inne gesty lub jednakowy ruch całej grupy zmienić na ruch indywidualny, jednocześnie pozostawiając każdemu dziecku dowolność i swobodę w interpretacji.   
Mówiąc o zabawach inscenizowanych, należy pamiętać, iż one:  mogą być wysnute z tekstu piosenki, która charakteryzuje się pewną akcją. Wynika stąd podział na role zespołowe lub solowe. Dzieci mogą odegrać scenkę, w której będą miały możliwość wypowiedzi, mogą zastąpić mówienie śpiewem improwizowanym. Do inscenizacji można zastosować rekwizyty aby ją uatrakcyjnić. 
Kolejne to zabawy rytmiczne ze śpiewem: polegają na dokładnym odtworzeniu rytmu piosenki.  Dlatego dobierając piosenkę bierzemy przede wszystkim pod uwagę jej rytm, który powinien być prosty i łatwy do zapamiętania. Podobnie proste powinny być elementy ruchu, które muszą być powiązane logicznie z budową melodii. Są to: bieg, skoki, obunóż, podskoki z nogi na nogę, klaskanie, tupanie itp.
Natomiast zabawy taneczne: jest to wprowadzenie tańca w grupie dzieci sześcioletnich. Do zabaw dobierane powinny być piosenki o tanecznym rytmie oraz powinny zostać zastosowane znane już dzieciom elementy tańca. 
Opowieści ruchowe: inspirowane mogą być bajką, wierszem, scenką   z teatrzyku lub codziennymi wydarzeniami. Opowieściom będzie towarzyszyć muzyka improwizowana przez nauczycielkę, wybrany utwór fortepianowy, muzyka z płyt lub gra na instrumentach perkusyjnych. Nastrój stworzony przez nauczycielkę sprzyjać będzie rozwijaniu się inwencji twórczej dzieci. 
Zabawy  i ćwiczenia rytmiczne przy akompaniamencie instrumentalnym: ukazują różne reakcje ruchowe dzieci na elementy muzyki. Wprowadzając takie ćwiczenia należy brać pod uwagę wiek dzieci, ich sprawność fizyczną  i przygotowanie muzyczne  w związku z tym należy stopniować trudność danej zabawy czy ćwiczenia. 
Grupy ćwiczeń rytmicznych: 
- dostosowanie ruchu do tempa muzyki 
- szybka reakcja ruchowa (incytacja-inhibicja) 
- wyrabianie poczucia metrum 
- realizacja ruchowa wartości rytmicznych (marsz, bieg) a także innych prostych rytmów
- wyrabianie pamięci, spostrzegawczości, szybkiego refleksu 
- kształcenie wrażliwości na wysokość, barwę, dynamikę dźwięku i czas jego wybrzmiewania.
Ćwiczenia i zabawy rytmiczne  zaspokajają dziecięcą potrzebę ruchu, wyrabiając jednocześnie szereg dyspozycji psychofizycznych, takich jak spostrzegawczość, pamięć, uwagę,  szybką reakcję itp. Ćwiczenia rytmiczne aktywizują umysł, ciało dziecka, mobilizują do działania i wyrabiają dyscyplinę wewnętrzną, wnoszą do zajęć muzycznych element ruchu i zabawy.
Muzyka improwizowana, która pojawia się w  ćwiczeniach rytmicznych, decyduje o ich charakterze - stwarza bowiem momenty zaskoczenia, atmosferę ciągłej gotowości słuchowo–ruchowej, a co za tym idzie wyrabia u dzieci umiejętność skupienia uwagi, szybkiej orientacji i reakcji ruchowej. 
Tańce
Każde dziecko lubi tańczyć. Robią to spontanicznie, kiedy słyszą muzykę o tanecznej rytmice. Lubią również zatańczyć taniec, którego kroki i układ już znają. Natomiast nie lubią uczyć się figur, dlatego zdarza się, że taniec  w przedszkolu przygotowuje się bardzo długo a ciągłe powtarzanie jednej figury nudzi i zniechęca dzieci. O wiele większe korzyści można uzyskać wprowadzając taniec poprzez ćwiczenia i zabawy rytmiczne. Poszczególne figury, których nie powinno być wiele, wprowadza się w zabawach tanecznych lub o charakterze incytacyjno-inhibicyjnym. Ostateczne przygotowanie tańca – polegające na zapamiętaniu kolejności figur i umiejętności poruszania się w wyznaczonej przestrzeni potrwa wówczas niedługo.
Aby wprowadzanie tańca odbywało się bez dużego wysiłku, powinno się kształcić u dzieci następujące umiejętności w czasie zajęć rytmicznych:
- poczucie rytmiczne (wyczuwanie mocnej części taktu) 
- sprawność ruchowa w szybkim przejściu z jednej czynności do drugiej
- poczucie frazy muzycznej
- koordynacja słuchowo-ruchowa                                                 
- pamięć muzyczna przejawiająca się w zapamiętywaniu motywów 
- umiejętność spostrzegania powtórzeń i kontrastów w budowie piosenek  i utworów
- poczucie rytmu 
- umiejętność realizacji prostych tematów rytmicznych
- wrażliwość na zmianę charakteru muzyki.
Wszystkie te umiejętności, jeśli będą kształcone systematycznie od najmłodszych lat, doprowadzą do łatwego opanowania przez dzieci tańca, bez zbędnego wysiłku. 
Ćwiczenia i zabawy ruchowe kształcące koncentrację, samoopanowanie i dyscyplinę w grupie
Ćwiczenia ruchowe oprócz zaspokajania naturalnej potrzeby ruchu dzieci i wywierania pozytywnego wpływu na postawę fizyczną dziecka, spełniają wiele funkcji o charakterze wychowawczym. Kształcą one umiejętność samoopanowania, koncentrację, pamięć, podzielność uwagi  i orientację przestrzenną.
Do ćwiczeń tych należą ćwiczenia takie jak: inhibicyjno-incytacyjne, ćwiczenia wyrabiające orientację w przestrzeni, ćwiczenia porządkowe i uspokajające oraz ćwiczenia ruchowe z elementami liczenia.
 Ćwiczenia inhibicyjno-incytacyjne
Ćwiczenia inhibicyjno-incytacyjne, są to ćwiczenia szczególnie występujące w metodzie E. Jaques-Dalcroze’a. Ich zadaniem jest świadome pobudzanie reakcji i jej świadome hamowanie (inhibicja - zahamowanie, incytacja – pobudzanie), co kształci samoopanowanie i sprawność fizyczną. Ćwiczenia te są specyficzną formą realizacji ćwiczeń muzycznych, gimnastycznych oraz porządkowych.
Pamięć kształcona jest poprzez zapamiętywanie rozmaitych sygnałów, które mają za zadanie pobudzać i hamować reakcję ruchową. Powiązanie tych ćwiczeń z muzyką uczy słuchania i słyszenia, czyli pobudza aktywność słuchu. Komendy, które są używane w tych ćwiczeniach mogą być słowne lub muzyczne. Słowne np. ,, już’’, ,,stop’’, ,,hop’’ itd.  Komendy muzyczne: przerwa w muzyce, dźwięki grane w różnych rejestrach, dźwięki różnych instrumentów perkusyjnych, proste rytmy, fragmenty piosenek itp. 
Ilość komend stosowanych w ćwiczeniach z dziećmi w wieku przedszkolnym musi być ograniczona. Dla dzieci trzyletnich zalecane jest stosowanie jednej komendy, a w grupie sześciolatków liczba komend może wzrosnąć do trzech.  Komendy w ćwiczeniach inhibicyjno-incytacyjne powinny zaskakiwać dlatego też powinny pojawiać się niesymetrycznie. 
Ćwiczenia wyrabiające orientację w przestrzeni
Pojęcie przestrzeni i umiejętność znalezienia się w niej łączy się   z rozwojem spostrzegania. Trzyletnie dzieci znają cząstki przestrzeni ale słabo odróżniają je bez przedmiotów, które je zapełniają. Kiedy przedmioty wypełniające przestrzeń zmieniają się, dziecko gubi się w niej. Ćwiczenia ruchowe pomagają dziecku poznać i zbadać przestrzeń, a kształcąc poczucie kierunku w odniesieniu do własnej osoby wyrabiają u niego dobrą orientację przestrzenną.
Ćwiczenia, które mają za zadanie wyrabianie orientacji w przestrzeni to inaczej ćwiczenia przestrzenne np. : 
-  dla dzieci trzyletnich, poruszanie się w kole wiązanym za ręce, a następnie  w kole nie wiązanym                                                  
- dla dzieci czteroletnich chodzenie tzw. ,,wężem’’
- dla dzieci czteroletnich i pięcioletnich zabawa ,,wędrujący tunel’’ polegająca na przejeżdżaniu pociągu utworzonego przez dzieci w ,,tunelu’’, który tworzony jest przez dwoje wyższych dzieci, które trzymają się za ręce uniesione wysoko  i zmieniających swoje miejsce ustawienia w sali. 
Ćwiczenia przestrzenne przeznaczone dla starszych dzieci w wieku 5-6 lat wymagają większej sprawności ruchowej i lepszego, sprawniejszego spostrzegania. Są to: 
- marsze w kole ze zmianami kierunku: w przód, w tył, w prawo, w lewo, do środka
- zmiany miejsc w parach stojących na obwodzie koła, przez przesuwanie się  w prawo lub w lewo dzieci stojących na zewnątrz koła o jedno lub dwa miejsca, lub przez przesuwanie się  w identyczny sposób dzieci stojących wewnątrz koła.
- korowody - ćwiczenia marszowe, które mogą być prowadzone przy akompaniamencie fortepianu lub przy nagraniu z płyty. Zwykle jest to marsz parami po obwodzie koła. Pierwszą figurą - jest marsz środkiem sali para za parą, po czym dzieci z pary rozchodzą się jedno w prawo drugie w lewo po czym pary ponownie się spotykają i maszerują środkiem sali. Figurą drugą - może być rozejście się par jedno dziecko w prawo drugie w lewo, po spotkaniu par tworzą się czwórki. Figura trzecia - rozejście się czwórek, jedna w prawo druga w lewo i utworzenie się czteroosobowych kółek, poruszających się marszem w prawej  i lewej części sali. Figurą czwartą - może być utworzenie z małych kółek jednego dużego koła, w którym dzieci maszerują, dzieci mogą wyjść z sali wężem lub parami. 
Korowód jest trudnym ćwiczeniem dlatego ważne jest aby figury ćwiczone były spokojnie i cierpliwie, przy pomocy nauczyciela prowadzącego całą grupę. 
Ćwiczenia porządkowe i uspokajające
Ćwiczenia te są pomocne przy organizowaniu grupy na początku zajęć oraz na końcu, szczególnie po zabawie, która miała odprężyć dzieci po wysiłku umysłowym. 
Kształcą one spostrzegawczość, szybką orientację,  samoopanowanie, karność  i pomagają utrzymać dyscyplinę w grupie. Ćwiczenia te mogą być wykonywane przy akompaniamencie fortepianu lub instrumentu perkusyjnego ale mogą również odbywać się w ciszy. Są to zbiórki w szeregu, odnajdywanie swojego (ustalonego wcześniej) miejsca, tworzenie koła, odnajdywanie swojej pary, oddawanie w ustalonej kolejności wybranej osobie rekwizytów, które były zastosowane w zabawie czy ćwiczeniu, ciche położenie przedmiotów na podłodze itd. .
Ćwiczenia uspokajające inaczej ćwiczenia wykonywane w ciszy,  mają za zadanie opanować i uspokoić dzieci rozbrykane po zabawie. Ich celem jest dokładna obserwacja, kształcenie pamięci i wyobraźni. Ćwiczenia   uspokajające oparte są na charakterystycznej dla dzieci w wieku  przedszkolnym i szkolnym potrzebie i umiejętności naśladowania. 
Do ćwiczeń wykonywanych w ciszy czyli bez pomocy mowy i muzyki należą: 
- naśladowanie przez dzieci sposobów klaskania prostego schematu rytmicznego, demonstrowanego przez nauczyciela
- naśladowanie krokami wykonanego przez nauczyciela rytmu
- naśladowanie ruchów rąk nauczyciela 
- naśladowanie zmiennego dynamicznie i agogicznie klaskania nauczyciela
Ćwiczenia ruchowe z elementami liczenia
Ćwiczenia te stosowane są na zajęciach z dziećmi  w wieku od 4 do 6 lat, stopień trudności musi być dostosowany do wieku danej grupy. Pomagają one  w samoopanowaniu i koncentracji oraz kształceniu szybkiej reakcji, ale  w sposób zabawowy utrwalają również elementarne pojęcia matematyczne opracowywane przez nauczycielki przedszkoli  w poszczególnych grupach dzieci.
Ćwiczenia ruchowe z elementami liczenia zawierają elementy ćwiczeń inhibicyjno-incytacyjnych, przestrzennych i tanecznych, na przykład: 
,, 2, 3, 4’’ – ćwiczenie dla dzieci 4-5 letnich. Dzieci maszerują po sali zgodnie  z tempem akompaniamentu, na komendę ,,dwa’’ zatrzymują się i klaszczą dwa razy, na komendę ,,trzy’’ klaszczą w pozycji stojącej trzy razy, zaś na komendę ,,cztery’’ wykonują w pozycji stojącej cztery klaśnięcia’’142.
,,Kroki w tył” – ćwiczenie dla dzieci 5-6 letnich. Dzieci maszerują po obwodzie koła. Gdy usłyszą komendę ,,dwa’’- wykonują dwa kroki do tyłu, natomiast komendę ,, trzy’’ – trzy kroki w tył, po czym znowu maszerują do przodu.
Wszystkie wymienione typy ćwiczeń i zabaw ruchowych, które wyrabiają koncentrację, samoopanowanie i dyscyplinę w grupie powinny być uwzględniane w odpowiednich proporcjach w planowaniu zajęć umuzykalniających, zarówno ze względu na ich wychowawczy wpływ na dzieci jak i na ułatwienie, jakie stanowią dla nauczyciela umuzykalnienia w porównaniu zajęć grupowych.
Sposoby prowadzenia przez nauczyciela zajęć muzycznoruchowych
W czasie prowadzenie zajęć muzyczno-ruchowych nauczyciel odgrywa bardzo ważną rolę. W swej pracy musi on poznać nie tylko podstawowe dobrej organizacji i metodycznego prowadzenia zajęć, ale w pierwszej kolejności powinien znać treść i zadania przerabianego materiału i umieć dysponować bogatym i różnorodnym jego zasobem. Aby zajęcia muzyczno-ruchowe były ciekawe, interesujące i w pełni odpowiadały założeniom i wychowawczym wymaganiom muszą być dobrze przeprowadzone. Podstawowym warunkiem dobrego przeprowadzenia tych zajęć jest odpowiednie przygotowanie się nauczyciela, wychowawcy lub instruktora.  Aby zajęcia były ciekawe, pożyteczne i interesujące muszą być dokładnie przemyślane i szczegółowo przygotowane. Dobry nauczyciel musi dokładnie zapoznać się z treścią zabaw, powinien dokładnie przemyśleć sposób ich prowadzenia oraz sposób prowadzenia zajęć.   O dobrym prowadzeniu decydują również uzdolnienia nauczyciela oraz umiejętność nawiązania kontaktu z dziećmi. Bardzo ważnym elementem zajęć jest ich początek i zakończenie. Sposób rozpoczęcia zajęć jest bardzo ważny ponieważ decyduje o dalszym  zainteresowaniu dzieci ich przebiegiem. Każde zajęcia powinny zaczynać się inaczej. Początek jest uwarunkowany charakterem zajęć: czasem np. trzeba wytworzyć odpowiedni nastrój przed opowiadaniem słowno-muzycznym, innym razem mamy zmobilizować dzieci do myślenia i szybkiego działania. Podobnie zakończenie zależy od przebiegu całości zajęć, a także od tego, co ma nastąpić potem. I tak np. po ruchliwej zabawie można poczytać dzieciom wiersz, który wprowadzi do następnych zajęć. Można również zakończyć zajęcia marszem w celu zdyscyplinowania grupy.  Osoba prowadząca zabawy ze śpiewem i muzyką powinna być muzykalna, mieć dobry słuch, oraz głos o czystym brzmieniu i wyraźną dykcję. Bardzo ważne jest by do wszystkich ćwiczeń i zabaw umuzykalniających instruktor sam akompaniował, dostosowując akompaniament do charakteru poszczególnych ćwiczeń, tzn. przy ściśle określonym rytmie - czy to miarowym, czy też złożonym z wartości rytmicznych mieszanych synchronizując muzykę z wykonywanymi przez dzieci ćwiczeniami. Naukę piosenki nauczyciel powinien rozpocząć od podania nazwiska autora tekstu i muzyki oraz prześpiewania jej. Jeśli w tekście pojawią się wyrazy niezrozumiałe dla dzieci, nauczyciel powinien je wyjaśnić w jak najprostszy i zrozumiały sposób. Po opanowaniu pamięciowym słów (jednej lub kilku zwrotek), wyklaskaniu i wysłuchaniu rytmu ewentualnie początku każdego tekstu piosenki, dzieci słuchają melodii parokrotnie powtórzonej piosenki, stopniowo włączając się do wspólnego śpiewu. Nie należy początkowo wymagać od dzieci precyzyjnego wykonania, gdyż jest to dla nich zbyt trudne.  W nauce piosenki ważnym elementem jest wymowa, dzieci często wymawiają nie wyraźnie i popełniają wiele błędów, często zmieniają  i zniekształcają brzmienie wyrazów dlatego na początku nauki piosenki dzieci powinny powtarzać tekst bez śpiewu, który bardzo wyraźnie i dokładnie wymawia nauczyciel. Dzieci należy zachęcać, aby dobrze otwierały usta zarówno w mowie jak i w śpiewie. Ćwiczenia w powtarzaniu słów piosenki nie powinny trwać długo, aby nie nużyły dzieci. (…)  W początkowym okresie pracy z grupą młodszą nie należy wprowadzać akompaniamentu, gdyż odwraca on nieco uwagę dzieci od brzmienia głosu wychowawczyni. Dzieciom łatwiej jest powtarzać melodię piosenki za jej głosem niż za brzmieniem instrumentu.  Nauczyciel na kolejnych zajęciach powinien często powracać do piosenki, które dzieci już znają ponieważ rozwija to pamięć i  wpływa na coraz lepsze wykonanie piosenki.  Bardzo ważną rzeczą przy nauce piosenek jest odpowiednie regulowanie oddechu, w zależności od podziału muzycznego i tekstu piosenki. Nauczyciel powinien, bacznie obserwować rozwój muzyczny każdego dziecka. Jest to niezbędne do właściwego stosowania odpowiedniej skali trudności ćwiczeń i wprowadzania nowych zagadnień. Pozwoli to także na wyselekcjonowanie do dalszego kształcenia muzycznego dzieci wybitnie uzdolnionych. Przy nauce tańca dzieci powinny znać i zapamiętać nazwę zabawy lub tańca, którego się uczą, muszą też opanować elementy przygotowawcze. Kiedy elementy ruchu będą lepiej przygotowane, wówczas przebieg zabawy czy tańca będzie sprawniejszy i jednocześnie da dzieciom większe zadowolenie. Elementy taneczne powinny być odpowiednio stopniowane jeżeli chodzi o poziom trudności, ponieważ ćwiczenia zbyt trudne mogą łatwo zniechęcić dzieci. Przy nauce tańca nauczyciel najpierw pokazuje krok taneczny lub jego element, następnie dzieci powinny go powtórzyć. Nauczyciel może wyłapać z grupy dzieci, które opanowały dany krok i zachęcić je do pomocy dzieciom mniej uzdolnionym ruchowo. Najsłabszym dzieciom nauczyciel pomaga sam aż do otrzymania pożądanego efektu. Zabawę lub taniec w pełnym wykonaniu wprowadza się dopiero wtedy kiedy dzieci dobrze opanowały układ.  Wszelkie wyjaśnienia należy podawać zwięźle i rzeczowo. Do zabawy wyciągać wszystkie dzieci; wyrabiać w nich odwagę, samodzielność i decyzję; często zmieniając rolę w zabawie, łączyć dzieci sprawniejsze z mniej sprawnymi, powracać do elementów już opanowanych, stopniować trudności. Zwracać uwagę na kulturę ruchu tj. ruch lekki, miękki, rytmiczny, sprawny, opanowany  i estetyczny. Podczas nauki jakieś zabawy muzycznej nauczyciel powinien być tak jak wszystkie dzieci, radosny, bezpośredni, powinien traktować swą rolę tak samo poważnie jak one. Takie zachowanie nauczyciela, gdy wśród dzieci sam bawi się jak dziecko  przynosi najczęściej doskonałe rezultaty wychowawcze, tym samym pobudzając zainteresowanie dzieci. W czasie przeprowadzanie zabawy, prowadzący powinien zawsze pamiętać, aby:  - ściśle formułować jej przepisy - dbać o ich konsekwentne przestrzeganie - baczyć na zachowanie i stopień zmęczenia uczestników, a w razie potrzeby zwalniać tempo zabawy lub ją przerywać. Nauczycielka podczas zajęć powinna porozumiewać się z dziećmi językiem muzycznym  i dawać jak najmniej poleceń słownych. Można ustalić odpowiednie sygnały dźwiękowe, rytmy, melodie zachęcające dzieci do wykonywania różnych czynności, na przykład podejście do fortepianu, rozbiegnięcie się po sali, uformowanie koła itd. Sygnały te może nauczycielka skomponować sama, może także zaczerpnąć je z utworów fortepianowych lub piosenek. Zajęcia muzyczno-ruchowe powinny obejmować jak najszerszy krąg dzieci bez względu na ich zdolności muzyczne, gdyż w takich zajęciach mogą uczestniczyć wszystkie dzieci, bowiem wpływają one na właściwy rozwój fizyczny jak i psychiczny dzieci.

M. Dąbrowska, J. Grafczyńska, Zabawy rytmiczne i umuzykalniające dla dzieci, Warszawa 1974
K. Kulikowska, Zabawy muzyczne piosenki i tańce w przedszkolu i szkole, Płock 2009
B. Podolska, Z muzyką w przedszkolu, Warszawa 1987
A. Dasiewicz-Tobiasz, Umuzykalnienie w przedszkolu, Warszawa 1977
R. Trześniowski, Gry i zabawy ruchowe, Warszawa 1974
M. Cukierówna, M. Wieman, Zajęcia umuzykalniające w przedszkolu, Warszawa 1965
J. Woźniak, Zabawy ruchowe ze śpiewem i muzyką, Warszawa 1963

Opracowała: Joanna Karwat