Dziecko nieśmiałe

Nieśmiałość jest częstym problemem wśród przedszkolaków, charakteryzującym się czerwienieniem, poceniem, nie odzywaniem się lub jąkaniem, nie patrzeniem innym w oczy, przygarbioną lub usztywnioną sylwetką. Te zewnętrzne cechy są w zasadzie uniwersalne dla wszystkich nieśmiałych dzieci, a także i dla innych ludzi w chwilach skrępowania. Trudno ich uniknąć, gdyż mają one podłoże psychologiczne i związane są z reakcją na strach, lęk czy sytuację zagrożenia. Istnieją również wewnętrzne miary sygnalizujące psychologiczny poziom odczuwania nieśmiałości (zmiany w wydzielaniu adrenaliny, zmiany ciśnienia krwi oraz szybkości bicia serca). Klasycznie nieśmiałe dziecko wpada w rozpacz, gdy znajdzie się w nieznanej sobie sytuacji, wśród obcych - wymaga więc szczególnej opieki. Nieśmiałe dziecko bardzo chce mieć przyjaciół, chce być akceptowane w grupie.

Istnieją jednak czynniki tworzące barierę nie do pokonania dla jego marzeń, toteż wbrew własnej woli pozostaje ono odizolowane, pozbawione możliwości spełnienia swoich pragnień. Barierami tymi mogą być: niskie mniemanie o sobie, obawa przed wszystkim (nie tylko przed przebywaniem wśród ludzi), nadpobudliwy system nerwowy, niechęć do podejmowania ryzyka. Samotne dziecko może stanąć przed takim zagrożeniem, że z powodu braku chęci i praktyki nie rozwinie umiejętności społecznych niezbędnych każdemu człowiekowi. Dlatego należy prowokować sytuacje, w których nieśmiałe dziecko nawiąże znajomości, osiągając społeczną dojrzałość, niezależnie od tego jak bardzo szczęśliwe czuje się w samotności. Najwięcej cierpień przeżywa samo dziecko, gdyż to ono najbardziej narażone jest na długotrwałe efekty swego wrażliwego temperamentu. Klasycznie nieśmiałe dziecko może mieć bardzo niskie wyobrażenie o sobie i swoich możliwościach. Już od najmłodszych lat ocenia, że nie jest w stanie czegoś powiedzieć lub zrobić - czegoś, co dziecku bez społecznych zahamowań przychodzi z łatwością. Często też nieśmiałe dziecko do tego stopnia koncentruje się na przerażających aspektach jakichś sytuacji społecznych, że nie ma już siły na to, by im podołać. Jego czyny są więc mniej efektywne, niż mogłyby być, a katastrofalne przepowiednie spełniają się same.

Nasilenie nieśmiałości wywołują następujące czynniki:

sposób wychowania dziecka przez rodziców intensyfikuje lub zmniejsza stopień onieśmielenia - styl charakteryzujący się surowością i karnością wzmaga nieśmiałość, czułość zaś połączona z konsekwentnością daje lepsze efekty,
dzieci, które wychowały się w geograficznym lub społecznym odosobnieniu mogą cechować się nieśmiałością, gdyż nie miały sposobności do nabycia swobody w kontaktach społecznych,
wiele dzieci - nawet te, które nie mają skłonności do nieśmiałości - może czuć się zakłopotanych w sytuacjach wywołujących duży stres np. początek nauki w nowej szkole,
rodzice, którzy są bardzo krytyczni i potępiający, mogą spowodować wzrost nieśmiałości dziecka, nawet jeśli ganiące uwagi odnoszą się do innych; atmosfera nietolerancji zawsze będzie miała negatywny wpływ na poczucie pewności siebie,
ciągłe mówienie dziecku, że jest nieśmiałe, także powoduje, że ta cecha się pogłębia,
jeżeli w domu krytykuje się wszystkie błędy, a wymaga doskonałości i postępów, dziecko nie będzie chętnie podejmowało ryzyka, dlatego też potencjalnie nieśmiałe dziecko unika rozwijania wszelkich umiejętności, które wiążą się z jakimkolwiek ryzykiem.

Każdy rodzic nieśmiałego dziecka chciałby, aby miało ono większe poczucie własnej wartości, było bardziej spontaniczne, nabyło umiejętności społeczne.

Jak zatem pomóc nieśmiałemu dziecku?

należy pamiętać, że nieśmiałe dziecko potrzebuje bardzo dużo miłości i poświęcania mu uwagi, dziecko takie należy chwalić, ale w sposób, który nie wynosi go na piedestał,
należy uczyć dziecko tolerancji dla własnych niedoskonałości - można opowiedzieć co sami zrobiliśmy źle gdy byliśmy w jego wieku,
należy stwarzać dziecku sposobność do bycia pomocnym,
nauczyć dziecko, jak zapoznać się z innym dzieckiem lub przyłączyć się do grupy dzieci,
nauczyć niektórych typowych pozdrowień oraz zdań rozpoczynających i kończących rozmowę (nieśmiałe dzieci zazwyczaj unikają witania się z ludźmi, bo nie mają pewności co powinny powiedzieć),
stwarzać okazje do zabaw w grupie, aby dziecko mogło poćwiczyć umiejętności społeczne i nawiązać przyjaźnie; grupy powinny być o parzystej liczbie uczestników, po to aby dziecko nie pozostało na boku samotne,
ćwiczyć rozmowy telefoniczne - niektórym dzieciom łatwiej jest rozmawiać z osobą nieznajomą przez telefon, niż stanąć z nią twarzą w twarz,
pokazać dziecku, że poczyniło postępy.

Starania rodziców mogą nie wyleczyć dziecka z nieśmiałości, ale z pewnością będą dla niego wielką pomocą. Nieśmiałość bez wątpienia niesie ze sobą ryzyko bycia nieszczęśliwym w przyszłości: odizolowania i odsunięcia się od innych, problemów w szkole, miejscu pracy, w miłości. Lecz ryzyko takie można zredukować poprzez pomaganie nieśmiałemu dziecku w powiększaniu własnej sfery bezpieczeństwa, akceptacji własnej osoby, poczucia pewności i skłonności do przebaczania innym, zdobycia podstawowych umiejętności społecznych niezbędnych do poznawania i znajdowania wspólnego języka z innymi.

Literatura: J. Poland: Wrażliwe dziecko, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2002.

Opracowała: Halina Mikołajczak